Blogi Muzeum Literatury
Archiwum listopad 2019
Data dodania: 27 listopada 2019

 

Ten tekst jest okolicznościowy, napisany na okoliczności ważne i wspaniałe: oto mija pięćdziesiąt pięć lat, odkąd Rita Gombrowicz zajmuje się Gombrowiczem, a ona sama obchodzi osiemdziesiąte piąte urodziny. Jej asystentka, Mariola Odzimkowska, wymyśliła świetny podarunek – poprosiła osoby związane z Ritą Gombrowicz, by napisały o niej krótkie teksty, osobiste, ale nie laurkowe, bo Rita jest przecież zaprzeczeniem wszelkiej koturnowości i celebry. Tak powstała mała książka, której jedyny egzemplarz Pani Gombrowicz otrzymała wczoraj. Dziś więc mogę opublikować swój fragment tego niecodziennego wydawnictwa.

 

TAJEMNICA RITY

 

Jubileusz bez laurki? Nawet bez laudacji? Co za pomysł? Ale rzeczywiście, okolicznościowe pisanie o Ricie Gombrowicz byłoby grzechem. I to takim, który choć ciężki, nie daje przyjemności.

Bo to przecież oczywistości: że bez Niej Gombrowicz nie byłby Gombro…i tak dalej, i tak dalej. Zrobiła przecież tyle dla niego, że… To dzięki niej pamięć w najtrudniejszych latach…  Więc lepiej wybrać nie mógł towarzyszki swego życia i życia po życiu. Oczywistości.

***

Zastanawiam się, od kiedy Rita stała się dla mnie nie tylko osobą ważną, ale i tak bliską. Może od tego momentu, niemal w pięćdziesiąt lat po śmierci Gombrowicza, gdy w jednej z wielu rozmów z nią, które miałem szczęście prowadzić, stwierdziła poważniejąc nagle: kochałam go i kocham nadal, tym bardziej, im dłużej go nie ma.

Zastanawiam się TEŻ czasem, jaka siła sprawiła, że uwierzyłem w to wyznanie bez oporów, że nie dostrzegłem w nim ani sentymentalizmu, ani literackości. Tajemnica Rity?

Bo Rita jest dla mnie tajemnicą. Jest tajemnicą z ostatnich lat Gombrowicza, ich wspólnych lat, na ile było to możliwe, i osobnych, na ile było to konieczne. Warunek związku może nie idealnego, ale prawdziwego i wolnego.

Jego w tym związku jakoś rozumiem, a przynajmniej potrafię przełożyć na swoje doświadczenia, w końcu w tej chwili jestem rówieśnikiem tamtego Gombrowicza, pół wieku późniejszym.

Oczywiście, nie rozumiem jego geniuszu, pewnie geniusz może tak naprawdę pojąć tylko ktoś jakoś tam również genialny. Ale doskonale za to rozumiem jego męską i ludzką fascynację Ritą, czytam ją między wierszami, cokolwiek by nie opowiadał o swoim dystansie i niby-cynizmie. Rozumiem też, wydaje mi się, jego związane z Nią lęki, jego zwątpienia, zazdrość, czasami cierpienie, wszystko to tak skrzętnie skrywane, ale przecież do wyczytania.

Myślę, że Rita robiła z nim, z jego codziennością to, co tylko prawdziwa kobieta potrafi. Dowartościowywała jego olbrzymie ego, ale czasem rozdrażniała jego jeszcze większe kompleksy, rozdrażniała niechcący, w damsko-męskiej grze, albo celowo, by je przegonić. Dawała mu wolność młodości i miłości, nazywajmy je po imieniu. Wolność, która bez niej już nie istniała, która istniała tylko jako ona. Dawała też spokój, który tylko ona potrafiła zburzyć. Tak sobie ich relację wyobrażam.

Więc Rita jako źródło szczęścia i cierpień, przedłużenie życia, czucia, pewnie nawet uczucia. Tak wiele ról w jednej kobiecie: przyjaciółka, kochanka, prowokatorka, opiekunka, dziecko, istota rzeczywistości, ujmującej i dojmującej, życia w jego najżywszej formie, które mimo bezwzględności czasu nie przecieka przez palce, chociaż przecież odchodzi.

***

Wiem, miałem pisać o Niej, a piszę znów o nich. Ale tak wiele razy próbowałem rozmawiać z Ritą o niej samej, próbowałem nie raz i nie dwa, i zawsze kończyło się tak samo: wymykała się i w końcu opowiadała o nim, a raczej o Nim.

Zgoda, dał jej sens i cel, więc to nie było poświęcenie w sensie męczeństwa. Dał jej wolność w niewoli, ale przecież żyła nie tylko jego życiem po życiu. I ja ciągle mam nadzieję, że opowie jednak o tym. Rito, pisz! Ta książka musi powstać!

***

W moim pokoju we Wsoli jest taka fotografia z otwarcia muzeum, okolicznościowa, grupowa, stoimy na schodach pałacu, Rita i my, w Muzeum Gombrowicza pracujący. My wyglądamy trochę jak pałacowa służba witająca pana Gombrowicza,  chlebodawcę i patrona, po jego długiej nieobecności w domu. Tylko Rita jest swobodna, jak stara, dobra przyjaciółka Witolda. Czyli jak w rzeczywistości.

Na tym zdjęciu dzieje się coś dziwnego. Niby to my zajmujemy najważniejszą, środkową część fotografii, jesteśmy jakby na pierwszym planie. Rita stoi trochę na skraju tego planu, swobodnie oparta o lwa zdobiącego wejście. Jest z boku, dyskretnie, ale czuje się, że to ona jest centrum obrazu, nienarzucającym się, ale centrum.

Zupełnie jak w ostatnich latach Gombrowicza i w jego życiu po życiu. Rita uprawia prawdziwą sztukę życia, dostępną niewielu.

 

 

O autorze
Tomasz Tyczyński (ur. 1960), absolwent polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego; w latach 1989 – 1997 pracował w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. W latach 90. ubiegłego stulecia (jak to brzmi!) teksty o literaturze publikował w prasie literackiej i periodykach naukowych (Potop, Studia Norwidiana, Pamiętnik Literacki, Studia Polono-Slavica, Społeczeństwo Otwarte, Krytyka), a także w Gazecie Wyborczej oraz Programie I PR. Współautor monografii „Literatura rosyjska XX wieku” pod red. Andrzeja Drawicza; zajmował się też polskim romantyzmem i Norwidem, rosyjskimi teoriami i manifestami literackimi, strategiami literatury wobec „doświadczeń granicznych”; doktorat o twórczości Aleksandra Wata i Warłama Szałamowa pisał, ale nie napisał. W latach 1995 – 2007 pracował jako dziennikarz, m.in. kierował radomskimi redakcjami wszelkiego rodzaju: radiową, prasową i telewizyjną, uprawiał publicystykę kulturalną i społeczną. Od 2007 roku kierownik Muzeum Witolda Gombrowicza, oddziału Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza.
Muzeum Literatury
Ostatnie wpisy
Archiwa
Blogi Muzeum Literatury
Copyright © 2010-2020 Muzeum Literatury